โครงการศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน

          ประวัติความเป็นมา

               ตามที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชการที่9 ได้พระราชทานพระราชดำริให้จัดตั้ง "ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ” ขึ้นตามภูมิภาคทั่วประเทศจำนวน 6 ศูนย์ โดยให้เป็นสถานที่ที่ให้ "การศึกษา” และให้ "การพัฒนา” ไปพร้อมกัน โดยมีวัตถุประสงค์หลักที่เป็นหัวใจของการจัดตั้งศูนย์ศึกษาการพัฒนาคือ ทำการศึกษา ค้นคว้า ทดลอง วิจัย เพื่อแสวงหาแนวทางและวิธีการพัฒนาด้านต่างๆ ที่เหมาะสมสอดคล้องกับสภาพแวดล้อมแต่ละท้องถิ่น เป็นแหล่งผสมผสานทางวิชาการและการปฏิบัติที่นักวิชาการ ผู้ปฏิบัติและประชาชนใช้แลกเปลี่ยนสื่อสารและถ่ายทอดความรู้ เป็นแบบจำลองของพื้นที่ที่มีการพัฒนาแบบผสมผสานทุกสาขาในลักษณะสหวิทยาการและมีการบริหารที่เป็นระบบ เป็นขั้นเป็นตอน มีการประสานงานและประสานการดำเนินงานที่มีเอกภาพและเป็นศูนย์บริการแบบเบ็ดเสร็จในลักษณะของ "พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติที่มีชีวิต” รวมทั้งนำสิ่งต่างๆ เหล่านี้ขยายผลไปสู่ "คน” เพื่อให้นำไปเป็นแนวทางปฏิบัติในการดำรงชีวิตอยู่ในสังคมอย่างยั่งยืน และโครงการศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อนก็เป็นหนึ่งในศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชการที่9ได้พระราชทานพระราชดำริให้จัดตั้นขึ้นประจำจังหวัดฉะเชิงเทรา

               กรมตรวจบัญชีสหกรณ์ เป็นหน่วยงานหนึ่งของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ รับผิดชอบในการเสริมสร้างความรู้ด้านการบัญชีแก่เกษตรกร เยาวชน และประชาชนทั่วไป จึงจัดทำโครงการอบรมสอนแนะนำการจัดทำบัญชี ให้แก่เกษตรกรในหมู่บ้านบริวารของศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ รวม 6 ศูนย์ และขยายผลไปสู่เยาวชน เพื่อให้เกษตรกรและเยาวชนมีการพัฒนาความรู้ด้านบัญชีตลอดจนมีความสามารถนำข้อมูลทางบัญชีไปใช้ในการวางแผนประกอบอาชีพของตนเองสร้างความเข้มแข็งให้แก่ตนเองและชุมชนอย่างยั่งยืนต่อไป

           วิสัยทัศน์

"ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้ตามแนวพระราชดำริ
สู่การพัฒนาอาชีพและสิ่งแวดล้อมให้ยั่งยืนตามวิถีพอเพียง"

          พันธกิจ

1. ศึกษา วิจัย ทดสอบ เพื่อการพัฒนาอาชีพและฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติ (ดิน น้ำ ป่า และสิ่งแวดล้อม)
2. ขยายผลความสำเร็จไปสู่ประชาชน
3. ส่งเสริมการมีส่วนร่วมในการพัฒนาสังคมและคุณภาพชีวิต
4. การบริหารจัดการอย่างมีประสิทธิภาพ

          พื้นที่ดำเนินการ

               ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ มีพื้นที่รับผิดชอบ ประกอบด้วย

1. พื้นที่ดำเนินกิจกรรมของศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ จำนวน 1,240 ไร่ และพื้นที่โครงการพัฒนาส่วนพระองค์เขาหินซ้อน จำนวน 655 ไร่ รวมเป็นจำนวน 1,895 ไร่
2. พื้นที่หมู่บ้านขยายผลรอบศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ ในพื้นที่ตำบลเขาหินซ้อน ตำบลเกาะขนุน และตำบลบ้านซ่อง อำเภอพนามสารคาม จังหวัดฉะเชิงเทรา จำนวนประมาณ 183,004 ไร่
3. พื้นที่เกษตรทฤษฎีใหม่ ตำบลเสม็ดเหนือ อำเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา จำนวน 114 ไร่
4. พื้นที่เกษตรทฤษฎีใหม่บ้านธารพูด ตำบลเขาหินซ้อน อำเภอพนมสารคาม จังหวัดฉะเชิงเทรา จำนวน 32 ไร่

          ผลการดำเนินการ

               ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ มีรูปแบบการบริหารจัดการในลักษณะบูรณาการร่วมกันระหว่างส่วนราชการ โดยมีกรมพัฒนาที่ดิน เป็นหน่วยงานหลักในการประสานการดำเนินงาน โดยทุกหน่วยงานสามารถแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ดำเนินการศึกษาทดลอง วิจัย โดยนำผลสำเร็จที่ได้ขยายผลไปสู่เกษตรกร เพื่อการพัฒนาอาชีพของตนเองให้มีผลผลิตเพิ่มขึ้น ช่วยให้ราษฎรมีฐานะความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น นอกจากนั้นยังเปิดโอกาสให้ประชาชนทั่วไปที่สนใจเข้ามาเยี่ยมชม ศึกษาเรียนรู้ และฝึกอบรมในด้านการเกษตรซึ่งความรู้ที่ได้จากการอบรมสามารถนำไปปฏิบัติได้จริงในพื้นที่ของตนเอง โดยได้ทำการศึกษาวิจัยทั้งหมดจำนวน 112 เรื่อง ดำเนินการแล้วเสร็จจำนวน 98 เรื่อง นำไปขยายผลจำนวน 60 เรื่อง ยังอยู่ระหว่างดำเนินการจำนวน 14 เรื่อง ในปีงบประมาณ 2555 ได้ดำเนินกิจกรรมด้านต่าง ๆ  ดังนี้

1. ด้านการศึกษา ทดลอง วิจัย

               ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ได้ทำการศึกษา วิจัย ทดลองมาแล้วทั้งสิ้นจำนวน 114 เรื่อง และสามารถนำไปเผยแพร่ และขยายผลความสำเร็จไปสู่ประชาชนได้อย่างเป็นรูปธรรม โดยจัดทำเป็นหลักสูตรการฝึกอบรมจำนวน 13 เรื่อง ประกอบด้วย

1) การปลูกยางพารา
2) การเพาะเห็ดเศรษฐกิจครบวงจร
3) การปลูกข้าวขาวดอกมะลิ 105 ในระบบการเกษตรแบบยั่งยืนในสภาพไร่นา
4) หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ

5) การเพิ่มผลผลิตมันสำปะหลัง
6) การผลิตและการใช้ประโยชน์จากปุ๋ยหมัก
7) เกษตรทฤษฎีใหม่
8) การใช้หมากดิบในการถ่ายพยาธิในไก่พื้นเมือง
9) การแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร
10) การเพาะเลี้ยงกบในบ่อซีเมนต์ และกระชัง
11) การจักสานจากเส้นใยพืช
12) การเลี้ยงเป็ดไข่ปากน้ำ

13) การปลูกมะนาวนอกฤดูในบ่อซีเมนต์

2. งานขยายผล และถ่ายทอดเทคโนโลยี

               ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ ได้นำผลสำเร็จจากการศึกษา วิจัย ที่ได้รวบรวมเป็นหลักสูตรฝึกอบรมรวม 13 หลักสูตร มาขยายผลความสำเร็จไปสู่เกษตรกรในพื้นที่หมู่บ้านรอบศูนย์ฯ และประชาชนทั่วไปที่สนใจ อาทิเช่น ด้านการพัฒนาปรับปรุงบำรุงดิน การพัฒนาอาชีพด้านการเกษตร ด้านพืชไร่-พืชสวน  ด้านปศุสัตว์ ด้านการประมง เป็นต้น

2.1. งานปรับปรุงบำรุงดิน มุ่งดำเนินการฟื้นฟู ปรับปรุงบำรุงดินด้วยวิธีการต่าง ๆ  เช่น ส่งเสริมและพัฒนาศักยภาพด้านการใช้ประโยชน์ที่ดินอย่างยั่งยืน โดยการฝึกอบรมเกษตรกรให้มีความรู้เรื่องการพัฒนาที่ดิน ส่งเสริมการปรับปรุงดินด้วยปุ๋ยพืชสด และส่งเสริมการผลิตปุ๋ยหมัก น้ำหมักชีวภาพจากวัสดุเหลือใช้จากไร่นา เพื่อประโยชน์ต่อการพัฒนาอาชีพการเกษตร นอกจากนั้นมีการส่งเสริมการใช้หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ โดยผลิตกล้าหญ้าแฝกพันธุ์สุราษฎร์ธานีจำนวน  1,056,000 กล้า เพื่อแจกจ่ายเป็นการส่งเสริมให้เกษตรกรได้เรียนรู้การปลูกและขยายพันธุ์หญ้าแฝก ทั้งยังช่วยป้องกันการชะล้างพังทลายของดินบริเวณริมคลอง และลำห้วย

2.2. งานพัฒนาอาชีพด้านการเกษตร เพื่อให้เกษตรกรหมู่บ้านรอบศูนย์และหมู่บ้านขยายผล มีน้ำไว้ใช้เพื่อการอุปโภคบริโภค และเพื่อทำการเกษตรโดยเฉพาะในช่วงฤดูแล้ง โดยได้ทำการขุดสระน้ำประจำไร่นาให้เกษตรกรในพื้นที่จำนวน 20 แห่ง ขุดบ่อน้ำตื้นจำนวน 100 บ่อให้แก่เกษตรในพื้นที่ที่ขาดแคลน และซ่อมแซมฝายชะลอน้ำบ้านไร่แผ่นดินทองจำนวน 4 แห่ง

2.3. งานส่งเสริม และเพิ่มศักยภาพด้านการเกษตรภายใต้แผนพัฒนาเด็กเล็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร เพื่อเป็นการช่วยเหลือให้นักเรียนโรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดนและโรงเรียนในถิ่นทุรกันดารในพื้นที่จังหวัดสระแก้ว และจังหวัดนครนายก จำนวน 5 โรง ได้เรียนรู้กิจกรรมการเกษตรเพื่ออาหารกลางวันให้แก่นักเรียนเพื่อให้มีสุขภาพพลานามัยที่สมบูรณ์ ได้รับสารอาหารอย่างเพียงพอ และถูกหลักโภชนาการ นอกจากนั้นยังทำการงานส่งเสริมศิลปาชีพสู่โรงเรียนในพื้นที่จังหวัดฉะเชิงเทรา จำนวน 4 โรง ประกอบด้วย งานจักสาน การทำไม้กวาด เป็นต้น

2.4. งานส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร โดยดำเนินการในรูปแบบต่าง ๆ เพื่อส่งเสริมให้เกษตรกรได้เรียนรู้การทำการเกษตรที่มีความหลากหลาย เป็นการสร้างรายได้ให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น เช่น

– ผลิตกล้าสมุนไพร 30 ชนิด จำนวน 100,000 กล้า เช่น ไพล เสลดพังพอน ว่านสาวหลง และหญ้าหนวดแมว เป็นต้น ซึ่งการส่งเสริมให้เกษตรกรปลูกพืชสมุนไพร เนื่องจากสามารถนำมาจำหน่ายให้แก่ศูนย์ฯ เพื่อทำการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรต่อไปได้

– ผลิตกล้าไม้กินได้จำนวน 50,000 กล้า เช่น มะขาม ขี้เหล็กบ้าน มะกอกน้ำเพื่อส่งเสริมให้เกษตรกรได้มีพืชอาหารไว้บริโภคในครัวเรือนอย่างเพียงพอ และสามารถนำผลผลิตไปจำหน่ายสร้างรายได้เสริมให้แก่ครอบครัว

นอกจากนี้ ศูนย์ฯ ได้ส่งเสริมอาชีพในด้านอื่น ๆ อีกเช่น ด้านการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร เพื่อเก็บไว้รับประทานและสามารถสร้างรายได้เสริมให้แก่ครอบครัว เช่น การทำผลไม้ตากแห้ง แช่อิ่ม เป็นต้น รวมถึงการพัฒนากลุ่มเพาะเห็ดเศรษฐกิจจำนวน 2 กลุ่มที่มีความเข้มแข็งให้สามารถทำงานได้ครบวงจรมากขึ้นด้วยการสนับสนุนหม้อนึ่งความดันในการทำอาหารเลี้ยงเชื้อเห็ด ทั้งยังส่งเสริมอาชีพด้านประมง และปศุสัตว์ให้แก่เกษตรกร เช่น การสาธิตการเลี้ยงนกกระจอกเทศการเลี้ยงกบนาในบ่อซีเมนต์หรือในกระชัง และการเลี้ยงปลากินพืช เป็นต้น

          ประโยชน์ที่ได้รับ

               การดำเนินงานของศูนย์ฯ ด้านการพัฒนาที่ดิน แหล่งน้ำ และป่าไม้ ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาพบว่ามีการเปลี่ยนแปลงดังนี้ พื้นที่ป่าไม้เพิ่มขึ้นร้อยละ 37.4 ไม้ผลเพิ่มขึ้นร้อยละ 13.5 พืชสวนเพิ่มขึ้นร้อยละ 5.1 นาข้าวเพิ่มขึ้นร้อยละ 0.4 แหล่งน้ำเพิ่มขึ้นร้อยละ 7.7 ในส่วนกิจกรรมด้านการพัฒนาจะดำเนินการภายใต้กรอบของแผนแม่บทโครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ พ.ศ.2555-2559 ประกอบด้วยยุทธศาสตร์การดำเนินงาน 3 ยุทธศาสตร์คือ การบริหารจัดการ การศึกษา วิจัย ทดสอบด้านการพัฒนาตามแนวพระราชดำริ และงานขยายผล โดยมีวัตถุประสงค์ที่สำคัญคือ ศึกษาหาแนวทางการดำเนินอาชีพที่มีความเหมาะสมกับภูมิสังคม มีความเรียบง่ายเกษตรกรสามารถนำไปปฏิบัติได้จริง และนำไปขยายผลสู่ราษฎรเพื่อพัฒนาการประกอบอาชีพด้านต่าง ๆ  เช่น การเกษตร ปศุสัตว์ เป็นต้น

          แนวทางการดำเนินงานต่อไป

               ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ดำเนินการโดยยึดแนวพระราชดำริเป็นแนวทางในการดำเนินงานศึกษา ทดลอง วิจัย เพื่อให้ได้องค์ความรู้ที่สอดคล้องกับภูมิสังคม และความต้องการของชุมชน และขยายผลความสำเร็จไปสู่ประชาชนเพื่อให้มีองค์ความรู้ ในการประกอบอาชีพ ซึ่งเป็นส่วนสำคัญที่จะช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้น ในด้านการบริหารจัดการจะเพิ่มศักยภาพบุคลากรโดยส่งเสริมให้มีการฝึกอบรม แลกเปลี่ยนเรียนรู้ และพัฒนาทักษะการทำงานด้านต่าง ๆ  เพื่อให้การทำงานของศูนย์ฯ มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

          แหล่งที่มา

          ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน. ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน. ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ.  2017. แหล่งที่มา: http://www.khaohinsorn.com/newweb/ 

          Kingproject. ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน. ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. 2017. แหล่งที่มา:  http://www1.ldd.go.th/web_kingproject/Project_005.htm

          มูลนิธิมั่นพัฒนา. ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน. ศูนย์ศึกษาพัฒนาเขาหินซ้อน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. 2017. แหล่งที่มา:  http://www.tsdf.or.th/th/royally-initiated-projects/10831-เขาหินซ้อน-2522/